Oshqozon yarasi

Oshqozon yara kasalligi (Stomach ulcers) oshqozon shilliq qavatida nuqsonlar va yaralar paydo bo‘lishi bilan kechadigan surunkali qaytalanuvchi kasallikdir. Kasallik qorinning yuqori soxasidagi og’riqlar, zarda, jig’ildon qaynashi, ko’ngil aynishi, qayt qilish bilan xarakterlanadi. Asosiy va aniq diagnostika usuli ezofagogastroduodenoskopiya (EFGDS), yani zond yutib oshqozonni tekshirish xisoblanadi. Vaqtida davolanmasa bu kasallik og’ir oqibatlarga olib kelishi mumkin.

Oshqozon yarasi – tarqalganligi

Oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichak yarasi bilan 20 yoshdan 65 yoshgacha bo‘lgan odamlar kasallanadi. 25 yoshdan 40 yoshgacha bo‘lgan erkaklar ayollarga qaraganda 5-6 baravar ko‘proq kasallanadilar, chunki erkaklar jinsiy gormonlari oshqozon shirasining kislotaliligi va agressivligini bilvosita oshiradi, ayollarniki esa pasaytiradi.

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, sayyoramiz aholisining 5-10 foizi yara kasalligidan aziyat chekadi va so‘nggi o‘n yil ichida asoratlangan yara bilan og‘rigan bemorlar soni bir necha baravar ko‘paydi ^[17].

Dunyoda yiliga oshqozon yarasi bo‘yicha 330 000 ga yaqin operatsiyalar amalga oshiriladi. Aksariyat hollarda ushbu murakkab va og‘ir jarrohlik aralashuvlari kasallikning allaqachon rivojlangan asoratli shakli bilan zaiflashgan bemorlarning shoshilinch murojaati tufayli amalga oshiriladi. Shuning uchun, hatto eng zamonaviy tibbiy texnologiyalarda ham, ushbu bemorlar orasida operatsiyadan keyingi o‘lim holati 3-5% oralig‘ida o‘zgarib turadi [10]. Operativ davolanishni muvaffaqiyatli o‘tkazgan odamlarda esa nogironlik darajasi yuqori bo‘lib, bemorlarning normal sifatli hayotga qaytishi qiyin yoki imkonsiz bo‘ladi ^[6].

Oshqozon yarasi sabablari

Oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichak yaralarining eng keng tarqalgan sababi Helicobacter pylori infeksiyasi hisoblanadi. Ushbu infeksiya oshqozon yarasi bilan og‘rigan bemorlarda taxminan 70% va o‘n ikki barmoqli ichak yarasi bilan og‘rigan bemorlarda 90% gacha holatlarda aniqlanadi^[15]. Oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichak yarasi rivojlanishining asosiy sababi sifatida H. pylori ning tarqalishi so‘nggi yillarda rivojlangan mamlakatlarda ancha kamaydi (masalan, Shvetsiyada u 11% ni tashkil qiladi). Odatda, bu infeksiyani o‘z vaqtida tashxislash va davolash imkonini beruvchi tibbiy yordam sifatining yaxshilanishi, shuningdek, sanitariya sharoitlarining yaxshilanishi (masalan, vodoprovod suvi sifati) bilan bog‘liq. Rossiyada infeksiyaning tarqalishi taxminan 70% ga yetadi, kasallangan odamlarning aksariyati hatto bu haqda shubha qilmaydi va hech narsadan shikoyat qilmaydi ^[1].

Yara kasalligining ikkinchi muhim sababi og‘riq qoldiruvchi dorilar, xususan, nosteroid yallig‘lanishga qarshi vositalar (NYAQV)dir. Bir tomondan, NYAQV ta’sirining tezligi va universalligi odamlarni turli og‘riqlardan xalos qilgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan, bu vositalarni uzoq vaqt nazoratsiz qabul qilish natijasida oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichakning «dorivor» yaralari ko‘proq paydo bo‘la boshladi.

Oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichak yaralari paydo bo‘lishining sabablari orasida uchinchi o‘rinda xlorid kislota ishlab chiqarilishini oshiradigan va oshqozon shirasining agressivligini kuchaytiradigan gormon – gastrin ishlab chiqarilishini kuchaytiradigan kasalliklar turadi. Bularga B12 tanqisligi anemiyasi, gastrinoma (oshqozon osti bezi o‘smasi) ^[14] va boshqalar kiradi.

Yara kasalligining rivojlanish ehtimoliga quyidagi moyillik omillari katta ta’sir ko‘rsatadi:

• chekish^[14];
• asab-emotsional zo‘riqish (stresslar);
• kun tartibi va ovqatlanish tartibini buzish, tozalangan mahsulotlar va fastfud iste’mol qilish;
• og‘ir irsiyat (masalan, ota-onalarda yara kasalligining mavjudligi) ^{[8] [9]}.

SIzda shunga o‘xshash alomatlar aniqlansa, shifokor bilan maslahatlashing. O‘z-o‘zini davolash bilan shug‘ullanmang – bu sog‘lig‘ingiz uchun xavfli!

Oshqozon yarasi belgilari

Og‘riq oshqozon yarasi kasalligida eng ko‘p uchraydigan alomatdir, qorinning yuqori qismlarida kuzatiladi. Yara oshqoznning qayerida joylashuviga qarab darhol yoki ovqatdan keyin bir oz vaqt o’tib yuzaga chiqishi mumkin. Yara o‘n ikki barmoqli ichakda joylashganda esa ovqatdan 30-40 daqiqa o‘tgach og‘riq kuchayishi (yoki kamayishi ham) mumkin.

Og‘riq intensivligi turli xil bo’lishi mumkin ushbu kasallikda bazida keskin va tez o’tib kechuvchi, hatto ovqatdan so‘ng darhol reflektor qusishgacha olib keladigan darajada bo’lishi mumkin. Bazida esa kuchsiz va doimiy, ertalab kuchayadi va ovqatdan keyin o‘tib ketadi^[14]. Ayrim holatlarda bemor tunda qorinning yuqori qismidagi og‘riqlar tufayli uyg‘onishi mumkin ^[2].

Oshqozonda «erta to‘yinish» va og‘irlik hissi ham yara kasalligining belgilaridir. Odam ko‘pincha ovqat porsiyalarini kamaytira boshlaydi, chunki oshqozon shilliq qavatining yallig‘langan joylari va yaralariga tushgan ozgina ovqatni yutish ham bu yoqimsiz his-tuyg‘ularni keltirib chiqarishi mumkin.

Og‘izdan hid kelishi, ko‘ngil aynishi, ta’m bilishning o‘zgarishi, tildagi karashlar oshqozon-ichak traktining yuqori qismlaridagi har qanday yallig‘lanish kasalliklarining, shu jumladan gastrit (oshqozon yallig‘lanishi) ning tez-tez uchraydigan yo‘ldoshi bo‘lib, uning fonida ko‘pincha yaralar paydo bo‘ladi.

Yara kasalligining og‘riqsiz shakli o‘zining dahshatli asoratlari bilan eng xavfli bo‘lib, ba’zan sog‘lom odamda yashin tezligida rivojlanadi. Ba’zan ular halokatli oqibatlarga olib keladi. Masalan, me’da devorining yarasi teshilgan paytda bemorda keskin ifodalangan kuchli og‘riq paydo bo‘ladi, bu esa shokli chalg‘ituvchi holatga olib keladi, ba’zan hushini yo‘qotadi. Agar bu odam avtomobil, avtobus haydovchisi yoki samolyot uchuvchisi bo‘lsa, bu nimaga olib kelishini tasavvur qilish dahshatli. Xuddi shu falokat sivilizatsiyadan uzoqda dam olayotgan odamning boshiga tushishi mumkin: shoshilinch tibbiy yordam olish imkoniyati yo‘qligi sababli omon qolish ehtimoli sezilarli darajada kamayadi ^{[1] [2]}.

Oshqozon yarasi patogenezi

Oshqozon yarasi, me’da shirasi – xlorid kislota va fermentlarning agressiv omillari va shilliq pardaning himoya xususiyatlari – epiteliyning (me’da shilliq pardasi yuzasining) yangilanishi, shilliq ishlab chiqarilishi, qon bilan yetarli darajada ta’minlanishi, prostaglandin gormonlarining ishlab chiqarilishi o‘rtasidagi muvozanat buzilganda hosil bo‘ladi. Qo’pol qilib aytganda ayrim sabablarga ko’ra himoyasiz qolgan oshqozon shiliq qavatini, o’zining shirasi tarkibidagi agressiv kislotlar va fermentlar yedira boshlaydi. Va oqibatda yara paydo bo’ladi.

Yara hosil bo‘lishida oshqozon shirasining agressivligining roli oshqozon sekretsiyasiga bog‘liq bo‘lib, I. P. Pavlov ^[12] bo‘yicha uchta fazani bosib o‘tadi:

• Birinchi faza – reflektor – adashgan nerv tarmoqlarining ta’sirlanishi natijasida yuzaga keladi, oshqozon shirasini ishlab chiqaradigan oshqozon bezlarini faollashtiradi. Bu ovqatning hidi yoki turiga javoban, oshqozonga tushganda, reflektor ravishda sodir bo‘ladi.
• Ikkinchi bosqich – gormonal – oshqozonning antral (chiqish) qismi va o‘n ikki barmoqli ichakning boshlang‘ich qismi shilliq qavatida oziq-ovqat massalari yoki yallig‘lanish jarayonlari bilan qo‘zg‘atilganda ishlab chiqariladigan gastrin gormonining qonga tushishiga bog‘liq.
• Uchinchi bosqich – ichak – qonga enterokinaza gormonining tushishiga bog‘liq. Bu gormon ingichka ichakka ovqat luqmasi tushganda ingichka ichakda ishlab chiqariladi.

Katta yoshdagi odamda bir kecha-kunduzda bir yarim litr me’da shirasi ajraladi, bunda shiraning 80 foizi me’da sekretsiyasining birinchi fazasida, 15 foizi ikkinchi va 5 foizi uchinchi fazasida ishlab chiqariladi. Bu muvozanat buzilganda, fazalar sezilarli darajada o‘zgarishi mumkin. Masalan, me’daning antral bo‘limi yallig‘langanda gastrin gormoni juda ko‘p ajralib chiqadi, shunga ko‘ra me’da shirasi ortiqcha miqdorda «bo‘sh» holda ishlab chiqariladi. Bu yallig‘lanishni kuchaytiradi va oshqozon yoki o‘n ikki barmoqli ichak devorida yarali nuqsonlarning paydo bo‘lishiga olib keladi ^{[3] [8]}.

Yara patagonezida muhim faktorlar

Yara hosil bo‘lishida H. pylori infeksiyasi katta rol o‘ynaydi, u ikki tomonlama ta’sir ko‘rsatadi: bir tomondan – bakteriyalar hujayralarga yopishib, toksinlar ishlab chiqaradi va yallig‘lanishni keltirib chiqaradi, bu esa shilliq qavatni tajovuzkor omillar ta’siriga sezgirroq qiladi; boshqa tomondan – ular ma’lum moddalarni ishlab chiqaradi, buning natijasida oshqozon hujayralari ortiqcha xlorid kislota ishlab chiqaradi.

Uzoq vaqt nazoratsiz nosteroid yallig‘lanishga qarshi vositalar qabul qilinganda, oshqozon shilliq qavatining himoyasi buziladi. Ayni vaqtda me’da shirasining agressivligi kuchayadi, shunga ko‘ra shilliq parda hujayralari zararlanib, halok bo‘ladi, shundan keyin asta-sekin yara paydo bo‘ladi.

Surunkali o‘ta charchash va uzoq muddatli stress umumiy immunitet va hujayraviy himoyani zaiflashtiradi hamda neyrogumoral mexanizm orqali oshqozon shirasi kislotaliligini oshiradi. Bu tajovuz va himoya omillari o‘rtasidagi muvozanatni buzadi, bu esa 1983-yilda doktor J. Svan ^[11] tomonidan birinchi marta tasvirlangan «stress» yaralarining paydo bo‘lishiga olib keladi.

Bir qator kasalliklar xlorid kislotaning doimiy ravishda yuqori ishlab chiqarilishi bilan birga keladi, bu esa oshqozon to‘qimalarining kompensatsion imkoniyatlarini kamaytiradi va ko‘plab yaralar paydo bo‘lishiga olib keladi.

Moyillik tug‘diruvchi omillarga alohida o‘rin beriladi. Masalan, tamaki iste’mol qilinganda nikotinning ta’siri butun organizm tomirlarining, shu jumladan oshqozon devori va o‘n ikki barmoqli ichak tomirlarining spazmiga olib keladi va ularda qon aylanishini buzadi. Shu sababli shilliq qavat kislorod tanqisligini boshdan kechiradi, undagi almashinuv jarayonlari yomonlashadi, bu esa to‘qimalar himoyasining zaiflashishiga olib keladi va yara hosil bo‘lishi uchun sharoit yaratadi.

Yaraning shakllanish bosqichlari

Oshqozon yarasi mutlaqo sog‘lom odamda juda kam uchraydi. Uning paydo bo‘lishidan oldin bir qator patologik o‘zgarishlar sodir bo‘ladi.

Dastlab agressiya va himoya omillari o‘rtasidagi muvozanatning buzilishi natijasida oshqozonning banal surunkali yallig‘lanishi – surunkali gastrit paydo bo‘ladi. Bu holat yillab davom etishi mumkin va uning ko‘rinishlari hech qanday shikoyatlarning yo‘qligidan tortib, qorinning yuqori qismlarida og‘riq va ovqat hazm qilishning buzilishigacha bo‘lishi mumkin. Surunkali gastrit qo‘zish davrlari bilan kechadi, ko‘pincha bahor va kuzda kuzatiladi.

Davolanmasa, o‘sha salbiy omillar, oshqozon shirasining agressivligi va shilliq qavatining himoya xususiyatlarining pasayishi fonida uning hujayralari faol ravishda nobud bo‘la boshlaydi, bu esa yuza nuqsonlar – eroziyalarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Organizm eroziyaga uchragan joylarni o‘ziga xos «montaj ko‘pigi» – fibrin bilan to‘ldirish orqali bu jarayonlarga qarshi kurashadi. Ammo bu resurs ham tugagach, agressiv oshqozon shirasi oshqozon devori va o‘n ikki barmoqli ichakning himoyasiz qolgan chuqur qatlamlariga ta’sir qila boshlaydi va shu tariqa yara nuqsonini shakllantiradi.

Yaraning asta-sekin chuqurlashib va kengayib borishi me’da devori muskullarining zararlanishiga va yirik tomirlar devorining yemirilishiga olib kelishi mumkin, bu esa me’da-ichakdan qon ketishiga sabab bo‘ladi. Yoki yara oshqozon devoriga «o‘sib kirishi» mumkin, bu esa oshqozon devori perforatsiyasiga olib keladi. Perforatsiyada paydo bo’lagan teshik orqali oshqozon ichidagi chala hazm bo’lgan ovqat, oshqozon shirasi va boshqalar qorin bo‘shlig‘iga oqib chiqadi^[3][4][8][9]. Bu holat esa o’ta ayanchli asoratlarga olib keladi.

Oshqozon yarasining tasnifi va rivojlanish bosqichlari

Oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichak yara kasalligi o‘zining namoyon bo‘lishi va kechishiga ko‘ra ko‘p qirrali kasallik bo‘lib, turli omillarga ko‘ra tasniflanadi.

Ko‘rinish sababiga ko‘ra ko‘proq uchraydi:

• H. pylori infeksiyasi bilan bog‘liq yaralar;
• «dorivor» yaralar – dori qabul qilish bilan bog‘liq yaralar (NYAQV);
• «Stress» yaralar – odamning jismoniy yoki ruhiy charchashi natijasida yoki operatsiyadan keyin paydo bo‘ladigan yaralar.

Kasallik kechish xarakteriga ko‘ra quyidagilar ajratiladi:

• birinchi marta aniqlangan yara kasalligi (o‘tkir yara);
• qaytalanuvchi kechishi (surunkali yara) kamdan kam xurujlar bilan – 2-3 yilda bir marta;
• tez-tez xuruj qiladigan qaytalanuvchi kechish – yiliga ikki marta va undan ko‘proq.

Klinik kechishiga ko‘ra yara tipik va atipik bo‘ladi.

Kislota ishlab chiqarish funksiyasiga ko‘ra yuqori, normal yoki past kislotali yara ajratiladi.

Yara nuqsonining joylashuviga ko‘ra oshqozon yarasi, o‘n ikki barmoqli ichak yarasi yoki kasallikning qo‘shma shakli ajratiladi.

Nuqsonlar soniga ko‘ra yakka yara va ko‘plab yaralar uchraydi.

Nuqsonning maksimal o‘lchamiga ko‘ra yaralar quyidagilarga bo‘linadi:

• kichik – 5 mm gacha;
• o‘rtacha – 5-10 mm;
• katta – oshqozon uchun – 11-29 mm; o‘n ikki barmoqli ichak uchun – 11-19 mm;
• ulkan – oshqozon uchun – 30 mm va undan ortiq; o‘n ikki barmoqli ichak uchun – 20 mm va undan ortiq.

Xalqaro kasalliklar tasnifi (XKT-10)ga ^[13] ko‘ra, yaralar quyidagilarga bo‘linadi:

• qon ketishi bilan kechuvchi o‘tkir yara;
• teshilgan (perforatsiya) o‘tkir yara;
• qon ketishi va teshilishi bilan kechuvchi o‘tkir yara;
• qon ketishi va teshilishi bo‘lmagan o‘tkir yara;
• qon ketishi bilan kechuvchi surunkali yoki aniqlanmagan yara;
• qon ketishi va teshilishi bilan kechuvchi surunkali yoki aniqlanmagan yara;
• qon ketishi va teshilishi bo‘lmagan surunkali yara;
• qon ketish va teshilishsiz aniqlanmagan yara.

Yara kasalligi kechishining bu variantlari simptomlari va klinik ko‘rinishlarining ifodalanganligi bilan bir-biridan farq qiladi. Ularga qarab davolash ambulatoriya sharoitida parhez va tabletkalar yordamida ham, statsionarda shoshilinch operatsiyalar ko‘rinishida ham o‘tkazilishi mumkin.

Oshqozon yarasi asoratlari

Yaradan qon ketishi eng keng tarqalgan asoratdir ^[14]. U shunisi bilan xavfliki, yarada tomir devori shikastlanib, qon keta boshlaganda odam hech narsani sezmaydi, ayniqsa, yara og‘riqsiz bo‘lsa. Oshqozon qon bilan to‘lib ketganda, reflektor qusish paydo bo‘ladi. Shunday qilib, kasallik namoyon bo‘ladi. Keyin bemorda qon yo‘qotish alomatlari kuchayadi:

• qon bosimi pasayadi;
• puls tezlashadi;
• terisi oqaradi va ter bosadi;
• holsizlik kuchayadi;
• jismoniy zo‘riqish kamayganiga qaramay, hansirash paydo bo‘ladi.

Yara nuqsoni va qon ketish manbai oshqozonning pastki qismlarida yoki o‘n ikki barmoqli ichak piyozchasida joylashganda, dastlab qon yo‘qotish belgilari paydo bo‘ladi, keyin esa suyuq kofe quyqasi («qora») najas paydo bo‘ladi. Qon yo’qotish hajmiga ortib borgan sari bemor ahvoli og’irlashib boradi.

Oshqozon devorining teshilishi – yara oshqozon devorining barcha qatlamlari bo‘ylab tarqalganda teshib o‘tuvchi teshik hosil bo‘lishi. Bu teshik orqali oshqozon tarkibi qorin bo‘shlig‘iga oqib tushadi va peritonit – qorin bo‘shlig‘i to‘qimalarining yalpi yallig‘lanishini keltirib chiqaradi. Teshilish paytida keskin o‘ta kuchli og‘riq, hatto og‘riq shokigacha, arterial bosimning pasayishi, terining keskin oqarishi kuzatiladi. Keyinchalik intoksikatsiya («zaharlanish» simptomlari) va poliorgan yetishmovchilik kuchayib boradi. Bunday asoratda shoshilinch tibbiy yordam ko‘rsatilmasa, bemor halok bo‘ladi.

Oshqozon yarasi panetratsiyasi ham kasallik kechishini qiyinlashtirishi mumkin. Agar yara me’daning boshqa a’zo – me’da osti bezi yoki ichak devori bilan chegaradosh bo‘lgan devorida joylashgan bo‘lsa, u o‘sha qo‘shni a’zoga tarqalishi mumkin. Keyin oshqozon yarasi kasalligining birinchi ko‘rinishlari ikkilamchi zararlangan organlarda asta-sekin o‘sib borayotgan yallig‘lanish belgilari bo‘lishi mumkin.

Malignizatsiya – yaraning oshqozon saratoniga aylanishi va o’z o’zidan saraton orqaidan kelib chiqadigan barcha oqibatlari. Agar yara uzoq vaqtdan beri rivojlanib kelayotgan bo’lsa, bunday o‘zgarish xavfi paydo bo‘ladi.

Chandiqli torayish – yara bitishining xavfli oqibatidir. Chandiqlanish natijasida me’da yoki o‘n ikki barmoq ichak bo‘shlig‘i qattiq va suyuq ovqat o‘tishi qiyinlashishi yoki umuman o‘tmay qolishigacha sezilarli darajada torayishi mumkin. Bunda bemor ozib ketadi, tezda holsizlanadi va asta-sekin suvsizlanish hamda ochlikdan nobud bo‘ladi. ^{[2][5][6][10]}

Oshqozon yarasi diagnostikasi

Oshqozonning odatiy yarasi diagnostikasi yetarlicha oddiy bo‘lib, terapevt yoki gastroenterolog tomonidan amalga oshiriladi. Ko‘rik paytida shifokor bemorning umumiy ahvolini aniqlaydi, shikoyatlarini, kasallikning tabiati va xususiyatlarini aniqlaydi, palpatsiya paytida og‘riqli zonalarning chegaralarini va ularning tabiatini aniqlaydi ^[16]. Zarur hollarda, shifokor bemorning sog‘lig‘i haqida aniq tasavvur hosil qilish va eng maqbul davolash rejasini ishlab chiqish uchun qon tahlillari va instrumental tekshiruvlarni tayinlaydi.

Atipik yoki og‘riqsiz yarada tashxis qo‘yish qiyinroq, ayniqsa yaraning qo‘shni organga tarqalishi – penetratsiya ko‘rinishidagi asoratlar paydo bo‘lganda.

Simptomsiz yoki «soqov yara»ning birinchi belgisi ko‘pincha uning qon ketishi ko‘rinishidagi asorati bo‘ladi, buning natijasida bemor shoshilinch ravishda jarrohlik statsionariga yotqiziladi, u yerda shifokor ko‘rigi o‘tkaziladi, anamnez aniqlanadi, tahlillar uchun qon olinadi, agar kerak bo‘lsa, EGDS, ultratovush, rentgen tekshiruvi o‘tkaziladi.

Yara kasalligini tashxislashning eng maqbul usuli (og‘riqsiz kechganda esa – yagona va samarali usul) rejali endoskopik tekshiruv – ezofagogastroduodenoskopiya (EGDS) ^[15] hisoblanadi. EGDS muolajasi xavfsiz, bir necha daqiqa davom etadi, yoqimsiz, ammo chidasa bo‘ladigan his-tuyg‘ular bilan kechadi. Tekshiruv natijasida oshqozon-ichak traktining yuqori bo‘limlarining holati, yallig‘lanish va eroziv-yarali jarayonlarning mavjudligi va tabiati, shuningdek neoplazmalarning paydo bo‘lishi haqida to‘liq ma’lumot paydo bo‘ladi.

EGDS paytida maxsus texnologiyalar yordamida oshqozon shirasining kislotaliligi va H.Pylori infeksiyasi mavjudligi aniqlanadi, gistologik tekshiruv – o‘sma turini aniqlash uchun neoplazmalardan oshqozon shilliq qavatining mayda bo‘laklari olinadi.

EGDS yordamida oshqozondan qon ketish belgilari bo‘lgan bemorga murojaat qilinganda, qon ketish manbalari aniqlanadi, ularni darhol yo‘q qilish mumkin, bu esa bemorga jiddiy jarrohlik aralashuvlaridan qochish imkonini beradi ^{[2][7][9][10]}.

Oshqozon yarasini davolash

Yara kasalligini davolash bilan terapevt yoki gastroenterolog shug‘ullanadi. U parhez, turmush tarzini o‘zgartirish va dori-darmonlar buyurish orqali kasallik alomatlarini yo‘q qilish, yaralarni davolash va ushbu kasallikning sababini bartaraf etishga qaratilgan.

Yarani qo‘zg‘atuvchi infeksiyadan H. pylori xalos bo‘lish uchun shifokor antibiotiklar, me’da shirasining kislotaliligini kamaytirish uchun esa kislota tushiruvchi preparatlar va boshqalarni buyuradi. Agar oshqozon yarasi og‘riq qoldiruvchi dorilar (NYAQDV) yoki yara rivojlanishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan boshqa dori-darmonlarni qabul qilish natijasida yuzaga kelgan bo‘lsa, shifokor bemorga kasallikning «aybdorlari»ga o‘xshash, yara hosil qiluvchi ta’siri bo‘lmagan boshqa dorilarni tanlaydi ^[14].

Yara kasalligida zararli odatlardan, birinchi navbatda – chekish va spirtli ichimliklarni ko‘p iste’mol qilishdan voz kechish juda muhimdir. Bu asoratlar rivojlanish xavfini bartaraf etish imkonini beradi.

Shuningdek, davolanish paytida ma’lum bir parhezga rioya qilish kerak. Parhez kuniga 5-6 marta ovqatlanishga bo‘lingan to‘laqonli ovqatlanishni nazarda tutadi. Oshqozon sekretsiyasining kuchli qo‘zg‘atuvchilari (ketchuplar, o‘tkir ziravorlar), dag‘al mahsulotlar va taomlarni iste’mol qilish cheklanadi. Ovqat asosan qirg‘ichdan o‘tkazilgan holda tayyorlanadi, bug‘da yoki suvda qaynatiladi, baliq va qo‘pol bo‘lmagan go‘sht navlari bo‘laklarga bo‘linadi. Ratsiondan juda sovuq va issiq taomlar chiqarib tashlanadi. Osh tuzini qabul qilish cheklanadi.

Agressiv va himoya omillari o‘rtasidagi muvozanat tiklangandan so‘ng, yaralar 10-14 kun ichida o‘z-o‘zidan tuzaladi.

Yara kasalligining asoratlari (perforatsiya, stenoz, nazoratsiz, takroriy qon ketish) yoki dori terapiyasi samarasiz bo‘lsa, davolash jarrohlik yo‘li bilan amalga oshiriladi ^[1]. Biroq, operatsiya har doim katta tavakkalchilikdir. Yara kasalligida u oxirgi chora sifatida qo‘llaniladi. Agar kasallikning rivojlanishiga yo‘l qo‘ymasdan undan qochish mumkin bo‘lsa, unda bu imkoniyatdan foydalanish yaxshiroqdir ^{[2] [5] [6] [10]}.

Prognoz. Profilaktika

Yara kasalligining oqibati bemorning o‘ziga bog‘liq. Sog‘lom turmush tarzi, to‘g‘ri ovqatlanish, o‘z sog‘lig‘iga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish bilan oshqozon yarasi paydo bo‘lish ehtimoli juda past. Uyqu va ovqatlanish tartibining buzilishi, haddan tashqari charchash, stresslar, rejali tibbiy ko‘riklarga e’tibor bermaslik, o‘zining ahamiyatsiz tuyulgan noxush his-tuyg‘ularini e’tiborsiz qoldirish ko‘pincha asoratli shakllarning rivojlanishiga olib keladi.

Yara kasalligining oldini olish uning rivojlangan shakllari va asoratlarini davolashdan ko‘ra ancha oson, tez va arzon. Shu maqsadda Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) 25 yoshdan boshlab har yili terapevt yoki gastroenterolog tomonidan profilaktik ko‘rikdan o‘tishni tavsiya qiladi. Agar qarindoshlarda yara kasalligi bo‘lsa, shikoyatlardan qat’i nazar, oshqozon shirasining kislotaliligini aniqlash, H. pylori infeksiyasini aniqlash uchun aniqlashtiruvchi biopsiyalar va shubhali joylarni gistologik o‘rganish bilan EGDS tavsiya etiladi. U ikki yilda bir marta o‘tkaziladi. Agar shikoyatlar bo‘lmasa, 35 yoshdan keyin har ikki yilda bir marta profilaktik kompleks EGDS o‘tkazish ko‘rsatilgan. Bunda aniqlangan va o‘z vaqtida davolangan kasalliklar – gastrit, duodenit, infeksiya H. pylori – nafaqat yara jarayonlari, balki onkologik kasalliklar rivojlanishining oldini olish imkonini beradi.

Profilaktikaning uch bosqichi farqlanadi:

• birlamchi – kasallik bo‘lmaganda, ammo uning rivojlanish xavfi mavjud bo‘lganda;
• ikkilamchi – allaqachon paydo bo‘lgan kasallikning rivojlanishini oldini olishga qaratilgan;
• uchlamchi – asoratlar rivojlangandan keyin o‘tkaziladi.

Birlamchi profilaktika qoidalari:

1. Ovqatning ma’lum bir kunlik kaloriyasiga rioya qilish: uglevodlar – 50% va undan ortiq, oqsillar – 30%, yog‘lar – 15-20%. Shu bilan birga, jismoniy faollik, bo‘y va vaznni hisobga olish kerak. Tez-tez, oz-ozdan ovqatlanish kerak. «Och» va «monodiyetlar» chiqarib tashlansin. Spirtli ichimliklar, gazli ichimliklar, yog‘li, qovurilgan, dudlangan ovqatlar, konservalar, fastfudlarni iste’mol qilish mutlaqo tavsiya etilmaydi. Yorma bo‘tqalari, sho‘rvalar, qaynatilgan go‘sht va baliq, sabzavot va mevalar bilan ovqatlanish tavsiya etiladi. Meva va shirinliklarni me’yorida iste’mol qilish joiz.
2. Sog‘lom turmush tarziga rioya qilish: zararli odatlardan voz kechish, jismoniy faol bo‘lish, tunda kamida 7 soat uxlash. Stressli vaziyatlardan qochish, ularni to‘g‘ri qabul qilishni o‘rganish.
3. Dispanserizatsiya doirasida shifokorga muntazam tashrif buyurish va surunkali infeksiya o‘choqlarini bartaraf etish, shu jumladan kariyesni o‘z vaqtida davolash, chunki u umumiy immunitetni pasaytiradi, bu esa har qanday infeksiyaning, shu jumladan H. Pylori ning «ishini» osonlashtiradi.
4. 25 yoshdan boshlab har ikki yilda bir marta H. Pylori ni aniqlash bilan rejali kompleks endoskopik tekshiruv – EGDS o‘tkaziladi.

Ikkilamchi va uchlamchi profilaktika

Birinchi bosqichdagi barcha qoidalarga quyidagilar qo‘shiladi:

1. 1-sonli parhezga qat’iy rioya qilish. Qiyin hazm bo‘ladigan dag‘al ovqatlar, go‘sht, baliq va qo‘ziqorin sho‘rvalari, achchiq choy va qahva, yog‘, shokolad, yangi nordon mevalar, achchiq sabzavotlar – sholg‘om, turp, rediska, piyoz iste’moli taqiqlanadi. Ovqatni bug‘da pishirish, qaynatish yoki ezilgan holda pishirish kerak. U iliq bo‘lishi kerak: sovuq ham, issiq ham emas. Porsiyalar kichik bo‘lishi kerak. Oshqozonning kislotaliligini kamaytiradigan mineral suv ichgan ma’qul.
2. Yaraning qo‘zishining har qanday sabablarini, masalan, surunkali gastritni bartaraf etish.
3. Shifokor ko‘rsatmalariga qat’iy rioya qilish.

Bularning barchasidan kelib chiqadiki, aksariyat hollarda, agar siz tibbiy jihatdan savodli bo‘lsangiz, shifokorlarning tavsiyalariga, rasmiy nufuzli tibbiy manbalarga quloq solsangiz va rejali tekshiruvlarni e’tiborsiz qoldirmasangiz, yara kasalligi va uning asoratlarini osongina oldini olishingiz mumkin.

Manbalar

1. Минина Т. Д. Гастрит и язвенная болезнь. Современный взгляд на лечение и профилактику. — СПб.: Весь, 2008 — 96 с.
2. Скворцов В. В., Одинцов В. В. Актуальные вопросы диагностики и лечения язвенной болезни желудка и 12-перстной кишки // Медицинский алфавит. Больница. — 2010. — № 4. — С. 13-17.
3. Фирсова Л. Д., Машарова А. А., Бордин Д. С., Янова О. Б. Заболевания желудка и двенадцатиперстной кишки. — М.: Планида, 2011. — 52 с.
4. Краткое руководство по гастроэнтерологии / Под ред. В. Т. Ивашкина, Ф. И. Комарова, С. И. Рапопорта. — М.: М-Вести, 2001. — 457 с.
5. Ванцян Э. Н., Черноусов А. Ф., Корчак А. М. Язва кардиального отдела желудка. — М.: Медицина, 2013. — 144 с.
6. Горбашко А. И. Острые желудочно-кишечные кровотечения. — М.: Медицина, 2016. — 240 c.
7. Шимес М. П., Нестерова А. П. Язвенная болезнь желудка и двенадцатиперстной кишки. — М.: Государственное издательство медицинской литературы, 2012.
8. Васильев Ю. В., Яшина И. В. Этиопатогенез язвенной болезни. — М., 2001.
9. Циммерман Я. С. Язвенная болезнь: критический анализ современного состояния проблемы // Экспериментальная и клиническая гастроэнтерология. — 2018. — С. 80-89.
10. Жебровский В. В. Ранние и поздние послеоперационные осложнения в хирургии органов брюшной полости. — Семфирополь, 2000. — 687 с.
11. Батырова А. Н., Бердалина Г. С. Роль стресса и адаптации в развитии эрозивно-язвенных повреждений желудочно-кишечного тракта // Вестник КазНМУ. — 2014. — № 1. — С. 7-8.
12. Павлов И. П. Лекции о работе главных пищеварительных желез // Антология истории русской хирургии. — М.: Весть, 2002. — С. 73-260.
13. World Health Organization (WHO). ICD-10 classification of mental and behavioural disorders: diagnostic criteria for research 1993. — Geneva (Switzerland): WHO, 1993.
14. Vakil N. Peptic Ulcer Disease // MSD Manual. — 2018.
15. Malik T. F., Singh K. Peptic Ulcer Disease // StatPearls. — 2018.havola
16. Narayanan M., Reddy K. M., Marsicano E. Peptic Ulcer Disease and Helicobacter pylori infection // Mo Med. — 2018; 115 (3): 219-224.havola
17. Woolf A., Rose R. Gastric Ulcer // StatPearls Publishing. — 2021.havola

.